De keizer met de dood bedreigd!

 

DE KEIZER ALLER ZIEKTES , Een biografie van kanker door Siddhartha Mukherjee

 

De Bezige Bij, Amsterdam, 1e druk 2011, 6e druk juli 2016

 

THE DEATH OF CANCER door  Vincent T. DeVita & Elizabeth DeVita-Raeburn

 

Sarah Crichton Books    Farrar, Straus and Giroux,   New York, 2015

 

Inleiding

 

In 2011 verscheen de eerste druk van de Nederlandse vertaling van het boek van Mukherjee onder de bovenstaande titel. Het boek had toen niet mijn aandacht getrokken. Dit jaar werd een 3-delige documentaire op basis van dit boek door de NTR uitgezonden en verscheen in juli 2016 de zesde druk. Door een boekbespreking van Piet Borst in de NRC van 9 april 2016 was ik attent gemaakt op het boek van de DeVita’s, dat in 2015 was verschenen. Tot lezing was het nog niet gekomen. Inmiddels was ik ook weer dag en nacht met kanker bezig en kon ik de boeken niet langer ongelezen laten. Het is boeiend dat iets dat in 2010 nog een keizerlijke status heeft in 2015 met de dood wordt bedreigd. Het zou natuurlijk niet het eerste keizerrijk zijn dat het onderspit moet delven.

 

Siddhartha Mukherjee had in Amerika voor zijn boek de Pulitzerprijs ontvangen, een prestigieuze literaire onderscheiding. De recensies voor de Nederlandse versie in het NRC Handelsblad en Vrij Nederland waren ook zeer lovend: aangrijpend, briljant, gedurfd, magistraal. Dat klopt. Als roman is het inderdaad een boeiende, prachtig verwoorde en emotionerende geschiedenis van wat kanker met patiënten, hun naasten en behandelaars kan doen en doet. De ruim 500 pagina’s overtuigen als bellettrie en het lezen werd door mij met tegenzin onderbroken voor maaltijden en nachtrust.

 

Naarmate ik in het boek vorderde, verbaasde ik me gaandeweg meer over de biografie. Ik kreeg het gevoel dat ik het verhaal voorgeschoteld kreeg van de Napoleontische oorlogen zonder de slag bij Waterloo, van de eerste wereldoorlog zonder loopgraven. Drie millennia kankergeschiedenis zonder Warburg, zonder fermentatie, zonder PETscan. Op Wikipedia geeft Warburg AND cancer in minder dan één seconde 495 duizend zoekresultaten. Ook bij de DeVita’s komen deze begrippen niet voor in tekst en inhoud.

 

Het oncologisch dilemma door de decennia heen.

 

De  beide geschiedenissen komen sterk overeen. Mukherjee schrijft als oncoloog in opleiding, DeVita als een gelouterde expert. Beiden schetsen een mooi beeld van hoe de oncologen in de afgelopen decennia voor hun patiënten vochten. Ze beschrijven dezelfde kleine overwinningen en dezelfde teleurstellende resultaten van ingrepen en behandelingen die grote verwachtingen gaven. Iedere nieuwe strohalm moest worden aangegrepen. Liefst heel snel, voordat het toch te laat zou blijken te zijn. Helpt het weer of nog niet, wellicht geeft het hoop op nieuwe doorbraken, waar later nieuwe patiënten baat bij hebben. De instituties en organisaties die zich voor wet- en regelgeving inspannen en zich voor controle en systematisering inztten, worden als een blok aan het been ervaren.

 

Beide boeken zijn mede gebaseerd op unieke gevallen die behandelingsmogelijkheden krijgen die niet voor iedere patiënt weg te leggen zijn. En ook dan blijkt blijvend succes nog geen zekerheid. Uit alles spreekt echter het vertrouwen dat er op termijn licht aan het eind van de tunnel zal zijn. Sublieme voorbeelden van hoe macht en onmacht nog de boventoon voeren in de pogingen om kanker de baas te worden, eeuwen lang. Als kanker sterft, welke ziekte wordt dan de verrijzenis? Of krijgen we dan geen nieuwe keizer aller ziektes?

 

De kenmerken van kanker.

 

In beide boeken wordt herhaaldelijk verwezen naar de kenmerken van kanker zoals die door Hanahan en Weinberg zijn beschreven. Bij Mukherjee waren dat “de zes kenmerken” gebaseerd op de publicatie uit 2000, bij de DeVita’s waren dat inmiddels ”de acht kenmerken” uit de publicatie van dezelfde auteurs uit 2011, dus nog niet bekend toen Mukherjee’s boek verscheen. Een van de twee nieuwe kenmerken van Hanahan en Weinberg betreft de verstoring van de energiehuishouding van kankercellen. In de index had dit geleid tot de verwijzing naar aerobe glycolyse. Blijkbaar was in die 11 jaar nog steeds het Warburg-effect aan de overkant van de Atlantische Oceaan nog niet aangespoeld.

 

De Amerikaanse oncologen moeten dan toch al heel lang oogkleppen voorhebben. Enige nascholing zou handig geweest zijn. Want een schrijver die aerobe glycolyse als een verschijnsel uit de embryonale trukendoos presenteert, geeft valse voorlichting en had eens bij een bindweefselcel te rade moeten gaan.

 

Dit gebrek aan bio-energetisch inzicht is mogelijk ook de reden dat de acht kenmerken niet in onderling verband worden gebracht. Het zou toch interessant zijn te weten of te onderzoeken of en, zo ja, welke van de kenmerken elkaars gevolg of oorzaak kunnen zijn. Daar kun je dan met elkaar over van mening verschillen, maar het kan misschien ook leiden tot een bijdrage om kanker de dood in te drijven.

 

Aerobe glycolyse betreft de omzetting van glucose, inderdaad glycolyse dus, in melkzuur onder omstandigheden dat er voldoende zuurstof is om het volledig in water (H2O) en kooldioxide (CO2) om te zetten. En daarmee is in ieder geval te verklaren dat en waarom kankercellen niet geprogrammeerd gedood worden. Dat is ook een van de acht kenmerken en was dat ook al van de zes. Het is doodzonde dat in een boek dat prachtig leest zo’n elementaire fout gemaakt wordt in de popularisering van de oncologische wetenschap. Dat een facet niet aan de orde komt is betreurenswaardig maar tot daar aan toe. Een ondoordachte uitleg is niet acceptabel. Wat mij betreft hoeft het boek van de DeVita’s niet vertaald te worden. Gebeurt dat wel, zonder correctie, dan is dit ook vast mijn samenvattende recensie.

 

Augustus 2016